Iconen en symbolen
We hebben in Voorschoten een groot aantal mooie monumenten, maar iconisch kun je ze niet noemen. We hebben wel monumenten die voorzien zijn van symbolen. Maar wat is eigenlijk het verschil tussen een symbool en een icoon?
Door: Remmelt Kruizinga
Symbolen zijn verwijzers. Zo verwijst het christelijke kruis naar de kruisdood van Jezus Christus. En het $-teken verwijst naar de munteenheid van de Verenigde Staten. Nu is het grappige van deze twee symbolen dat ze een eigen leven zijn gaan leiden. Als voorbeeld: Willem van Oranje, * 24 april 1533, † 10 juli 1584.
Het kruis-symbool wordt gebruikt om een sterfdatum aan te geven. De connectie met de kruisdood is dat Willem van Oranje in Christus is gestorven. Maar anno 2016 heeft dit gebruik van het kruis-symbool zich nagenoeg losgezongen van zijn oorspronkelijke betekenis en geeft het nu alleen maar de sterfdatum aan, zonder dat de lezer de verbinding maakt met de kruisdood van Christus.
Wat te denken van de kroon als symbool van koninklijke macht? En als een kerktoren getooid is met een kroon, dan is er altijd de connectie met koninklijke macht (Toren van de Westerkerk in Amsterdam, Sint-Ursulakerk in Keulen). Het symbool ‘kroon’ heeft nog weinig van zijn oorspronkelijke verwijskracht verloren.
Hoe zit dat bij iconen? Iconen zijn beelden en vertegenwoordigen iets. We kennen allemaal de iconen van de Grieks- en Russisch-Orthodoxe kerk. In de orthodoxe kerken bezitten iconen een hoge graad van heiligheid; onder gelovigen is het gebruik geworden om iconen te kussen. We kennen het woord ‘icoon’ ook nog in een andere betekenis. Zo wordt Johan Cruijff een voetbal-icoon genoemd.
En Museum de Fundatie in Zwolle draagt sinds enige tijd een ‘iconische’ wolk. We hebben hier te maken met een vorm van iconische architectuur.Het neoklassieke Paleis van Justitie, waarin het museum nu gehuisvest is, moest imponeren, kracht uitstralen. Binnen de vormentaal van het neoklassieke bouwen deed men dat door gebruik te maken van de Dorische orde: de van cannelures (uitsparingen) voorziene zuilen rusten rechtstreeks op een stylobaat (soort podium); de kapitelen (het boveneind van een zuil) zijn eenvoudig. De architect heeft op dit neoklassieke front een wolk laten neerdalen, daarmee aangevend dat aan het gebruik van het gebouw als justitiepaleis een eind was gekomen en dat het gebouw nu een creatieve functie heeft: het bewaren en exposeren van zaken die voortgebracht zijn door scheppende geesten. Hij heeft van een symbolisch gebouw een iconisch gebouw gemaakt!
Raadszaal van Voorschoten
Het houtsnijwerk in de Raadszaal bevat een heel opvallend symbool dat zich in het midden van de lange wand bevindt, tegenover de hoge vensters. Het is van de hand van Maarten Zwollo (1867-1928), een kunstenaar die een groot deel van zijn werkzame leven in dienst was van Van Kempen en Begeer. We zien hier een Vrouwe Justitia, geblinddoekt, met haar beide handen rustend op twee zuilen die de woorden ‘WAARHEID’ (links) en ‘EN RECHT’ (rechts) dragen. Links en rechts van het bewerkte paneel bevinden zich twee lege panelen.
Wat doet dit symbool, dat lijkt te verwijzen naar de rechtspraak, hier in deze Raadszaal? Toen het Gemeentehuis in 1926 werd gebouwd, was immers de tijd dat er recht werd gesproken door het gemeentelijk bestuur al lang achter ons. Het is ook best een rare Vrouw Justitia: ze draagt geen zwaard! En wat doen de woorden WAARHEID EN RECHT daar? Wordt daarmee verwezen naar Psalm 111, de verzen 7 en 8? Waarheid en recht zijn het werk van zijn handen, Uit al zijn regels blijkt zijn trouw, Ze zijn onwrikbaar, voor altijd en eeuwig, Gemaakt volgens waarheid en recht. Heeft men tot uitdrukking willen brengen dat de regels, de verordeningen, die hier bedacht worden (hier, in deze raadszaal), altijd de best denkbare zijn?
Om een lang verhaal kort te maken. In de Raadszaal had een drieluik moeten komen, een uit drie panelen bestaand kunstwerk. In het archief zijn twee ontwerpen gevonden, twee varianten die erg veel op elkaar lijken. In dat ontwerp bestaat er ook een linker paneel en een rechter paneel. Alleen het middenpaneel is gerealiseerd.
In het midden Vrouwe Justitia die de ‘bestuurderen’, hier in vergadering bijeen, oproept zich toch vooral te baseren op de waarheid en op het recht bij het nemen van hun raadsbesluiten. Zonder aanzien des persoons. Alle belangen tegen elkaar afwegend. Daarmee handelen ze in het belang van de gemeenschap, de burgers, weergegeven door een jong stel dat in de echt wordt gebonden (links) en door datzelfde jonge stel, waarvan het huwelijk verrijkt is met een kind (rechts). Daarmee verwijst het ontwerp naar de 3 functies van het gemeentehuis:
- bestuurscentrum
- trouwlocatie
- beheer van de burgerlijke stand
Maar op 25 november 1926 besloot de gemeenteraad dat alleen het middenpaneel gerealiseerd moest worden. De voorzitter, burgemeester Vernède, vond het geheel te druk; op de zijpanelen kwamen te veel figuren voor.
Uit het verslag van de beraadslagingen blijkt dat men gevoelig is voor de overweging op deze wijze een kunstuiting van een plaatselijk kunstenaar voor het nageslacht te bewaren. En natuurlijk was er iemand die wees op het beheersen van de kosten voor het nieuwe Raadhuis. Ook vreesde een raadslid dat er aan het verfraaien nooit een eind zou komen. Het voorstel van B en W om alleen het middenpaneel te realiseren werd met algemene stemmen aangenomen.
Zó is het gekomen. Met als gevolg dat zich in de Raadszaal van het Gemeentehuis een symbool bevindt, dat alleen maar begrepen kan worden wanneer we ons realiseren dat in het oorspronkelijke ontwerp ook nog sprake was van twee zijpanelen.
